Open main menu
Home
Random
Recent changes
Special pages
Community portal
Preferences
About Wikipedia
Disclaimers
Incubator escapee wiki
Search
User menu
Talk
Dark mode
Contributions
Create account
Log in
Editing
Circassian languages
Warning:
You are not logged in. Your IP address will be publicly visible if you make any edits. If you
log in
or
create an account
, your edits will be attributed to your username, along with other benefits.
Anti-spam check. Do
not
fill this in!
{{Short description|Subdivision of the Northwest Caucasian language family}} {{Infobox language family |name = Circassian |altname = Cherkess |ethnicity = [[Circassians]], [[Cherkesogai]] |region = [[North Caucasus]] |familycolor = Caucasian |protoname = [[Proto-Circassian language|Proto-Circassian]] |child1 = [[Adyghe language|Adyghe]] |child2 = [[Kabardian language|Kabardian]] |glotto = circ1239 |glottorefname=Circassian |map = Caucasic languages.svg |mapcaption = {{legend|#D9196D|Circassian}} |fam1=[[Northwest Caucasian languages|Northwest Caucasian]]}} '''Circassian'''{{Efn|({{IPAc-en|s|ɜːr|ˈ|k|æ|ʃ|ən}})}} ({{Langx|ady|Адыгабзэ}}; {{Langx|kbd|Адыгэбзэ}}), also known as '''Cherkess''' ({{IPAc-en|tʃ|ɜːr|ˈ|k|ɛ|s}} {{respelling|chur|KESS}}), is a subdivision of the [[Northwest Caucasian languages|Northwest Caucasian]] language family, spoken by the [[Circassians|Circassian people]]. There are two main variants of the Circassian language, defined by their literary standards, [[Adyghe language|Adyghe]] ({{lang|ady|кӀахыбзэ}}; also known as West Circassian) and [[Kabardian language|Kabardian]] ({{lang|kbd|къэбэрдейбзэ}}; also known as East Circassian). The languages are highly [[Mutual intelligibility|mutually intelligible]] with one another, but differ to a degree where they would be considered clear-cut dialects. The earliest extant written records of the Circassian language are in the [[Arabic script]], recorded by the Turkish traveller [[Evliya Çelebi]] in the 17th century,<ref name="refMuratpapşualfabe">Papşu, Murat (2006)."[http://www.circassianworld.com/TR/Adige_Yazisi.pdf Çerkes-Adığe yazısının tarihçesi] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20131214161014/http://www.circassianworld.com/TR/Adige_Yazisi.pdf |date=December 14, 2013 }}". ''Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi'', Sayı 51, Eylül-Ekim 2006. {{in lang|tr}}</ref> although the [[Greek alphabet|Greek]] and [[Georgian scripts|Georgian]] alphabets were adapted for them in ancient and medieval times.<ref>{{cite web|url=https://circassianweb.com/page/33|title=The Circassian Alphabet|website=circassianweb.com|publisher=Circassian Family Tree|access-date=24 March 2024}}</ref> There is consensus among the linguistic community about the fact that Adyghe and Kabardian are typologically distinct languages.<ref name="Kuipers">{{cite book|last1=Kuipers|first1=Aert H.|title=Phoneme and morpheme in Kabardian (eastern Adyghe)|date=1960|publisher=Mouton & Co.|location=The Hague|page=7|ref=Kuipers}}</ref><ref name="Smeets">{{cite book|last1=Smeets|first1=Henricus Joannes|title=Studies in West Circassian phonology and morphology|date=1984|publisher=The Hakuchi Press|location=Leiden|isbn=90-71176-01-0|page=41|ref=Smeets}}</ref><ref name="Hewitt05">{{cite journal|last1=Hewitt|first1=George|title=North West Caucasian|journal=Lingua|date=2005|volume=115|issue=1–2|page=17|doi=10.1016/j.lingua.2003.06.003|url=https://zenodo.org/record/968232|access-date=16 April 2017|ref=Hewitt05}}</ref> However, the local terms for these languages refer to them as dialects. The Circassian people call themselves {{lang|mis|адыгэ}} <!-- Kabardian and Adyghe --> ({{Transliteration|mis|adyge}}; English: Adyghe) in their native language. In the southwestern part of European Russia, there is also a [[Federal Subject]] called [[Adygea]] ({{langx|ru|Адыгея}}, {{Transliteration|ru|Adygeya}}), enclaved within [[Krasnodar Krai]], which is named after the Circassian [[endonym]]. In the [[Russian language]], the Circassian subdivision is treated as a group of languages and called {{lang|ru|адыгские}} ({{Transliteration|ru|adygskie}}, meaning the Adyghe languages), whereas the Adyghe language is called {{lang|ru|адыгейский}} ({{Transliteration|ru|adygeyskiy}}, meaning the language of those in [the Republic of] Adygea). The terms ''Circassian'' and ''Cherkess'' are sometimes used in several languages as synonyms for the [[Northwest Caucasian languages]] in general or the Adyghe language in particular. ==Circassian languages== <!-- Deleted image removed: [[File:Circassia throughout XV-XIX centuries.jpg|250px|thumb|[[Circassia]] throughout XV-XIX centuries. '''I:''' Borders of [[Circassia]] in XV-XVI centuries. '''II:''' Borders of [[Circassia]] in 1763-1797. '''III:''' Borders of [[Circassia]] in 1830.]] --> {{cladogram | cladogram = {{clade | label1 = Proto-Circassian | 1 = {{clade | label1 = East Circassian | 1 = {{clade | 1 = [[Kabardian language|Kabardian]] | 2 = [[Besleney Kabardian dialect|Besleney]] }} | label2 = West Circassian (Adyghe) | 2 = {{clade | label1 = Kuban river | 1 = {{clade | 1 = [[Temirgoy]] | 2 = [[Abzakh dialect|Abzakh]] | 3 = [[Bzhedugh dialect|Bzhedugh]] }} | label2 = Black Sea coast | 2 = {{clade | 1 = [[Shapsug Adyghe dialect|Shapsug]] | 2 = [[Natukhai#Language|Natkhuaja]] }} }} }} }} | caption = A Circassian dialects family tree. }} [[File:WIKITONGUES- Yinal speaking Adyghe and Kabardian.webm|thumb|Yinal speaking Adyghe and Kabardian]] {{tree list}} *'''Circassian languages''' **[[Adyghe language]] ***The Black Sea coast dialects ****[[Zhaney]] dialect ****[[Natukhai#Language|Natukhai dialect]] ({{langx|ady|Нэтӏхъуаджэбзэ}}; {{Transliteration|ady|Netʼx́uajebze}}) ****[[Shapsug Adyghe dialect|Shapsug dialect]] ({{langx|ady|Шапсыгъабзэ}}; {{Transliteration|ady|Shapsyǵabze}}) *****North Shapsugs, Great Shapsugs, Kuban Shapsugs dialect ({{langx|ady|Шапсыгъэ шху}}; {{Transliteration|ady|Shapsyǵ shyxu}}) *****Temirgoy-Shapsugs, Pseuşko accent ({{langx|ady|Кӏэмгуе-шапсыгъ}}; {{Transliteration|ady|Chʼemgueý-shapsyǵ}}) *****South Shapsugs, Small Shapsugs, Coastal Shapsugs Black Sea Shapsugs ({{langx|ady|Шапсыгъэ-цӏыкӏу}}; {{Transliteration|ady|Shapsyǵe-tsʼykʼu}}) dialect. *****[[Kfar Kama Adyghe dialect|Kfar Kama dialect]] ({{langx|ady|Кфар Камэм ишапсыгъэбзэ}}; {{Transliteration|ady|Kfar Kamem ishapsyǵebze}}): Shapsug dialect spoken by the villagers of [[Kfar Kama]] in [[Israel]]. *****[[Hakuchi Adyghe dialect|Hakuchi dialect]] ({{langx|ady|ХьакӀуцубзэ, Къарацхаибзэ}}; {{Transliteration|ady|Hakʼutsubze, Qaratsxaibze}}) ***The Kuban river dialects ****[[Bzhedug Adyghe dialect|Bzhedug dialect]] ({{langx|ady|Бжъэдыгъубзэ}}; {{Transliteration|ady|Bɀedyǵubze}}) : Spoken by the Circassians in [[Republic of Adygea]] and [[Biga, Çanakkale|Biga]]. ****[[Temirgoy]] ({{langx|ady|КӀэмыгуябзэ, КӀэмгуибзэ}}; {{Transliteration|ady|Chʼemıguıyabze, Chʼemguibze}}) : Literary Adyghe. Also spoken by the Circassians in [[Republic of Adygea]]. ****[[Abzakh Adyghe dialect|Abzakh dialect]] ({{langx|ady|Aбдзэхабзэ}}; {{Transliteration|ady|Abźaxabze}}) : Spoken by the Circassians in [[Rehaniya]] in [[Israel]] and the Circassians in Syria from Golan Heights. ****[[Mamkhegh]] dialect ****[[Yegeruqway]] dialect ****[[Hatuqwai]] dialect ****[[Makhosh]] dialect **[[Kabardian language]]<ref name="Kuipers" /> ***Kabardian ****West Kabardian *****Kuban *****Kuban-Zelenchuk ([[Cherkes]]s) **** Central Kabardian *****Baksan (Basis for the literary language) *****Malka **** Eastern Kabardian *****Terek *****Mozdok **** North Kabardian *****Mulka *****Zabardiqa (1925 until 1991 ''Soviet Zaparika'') *** [[Besleney Kabardian dialect|Baslaney dialect]] ({{langx|ady|Бэслъыныйбзэ}}; {{Transliteration|ady|Besłınıýbze}}) {{tree list/end}} ==Alphabets== * [[Adyghe language]] (also known as '''West Circassian''', {{langx|ady|КӀахыбзэ}}; {{Transliteration|ady|Kʼaxıbzə}}, {{langx|ru|Адыгейский язык}}) — The language of the west Circassian tribes: [[Shapsug]], [[Abzakh]], [[Natukhai people|Natukhai]], [[Bzhedug]], [[Temirgoy]]. The Alphabet is based on the [[Temirgoy]] dialect. The Circassian alphabet was created in 1918 by the Kabardian linguist [[Naguma Shora]]. {| class="wikitable" |+Adyghe alphabet | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | А а <br/> {{IPAblink|aː}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Б б <br/> {{IPAblink|b}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | В в <br/> {{IPAblink|v}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Г г <br/> {{IPAblink|ɣ}} or {{IPAblink|ɡ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Гу гу <br/> {{IPAblink|ʷ|ɡʷ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Гъ гъ <br/> {{IPAblink|ʁ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Гъу гъу <br/> {{IPAblink|ʷ|ʁʷ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Д д <br/> {{IPAblink|d}} |- | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Дж дж <br/> {{IPAblink|d͡ʒ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Дз дз <br/> {{IPAblink|d͡z}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Дзу дзу <br/> {{IPAblink|ʷ|d͡zʷ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Е е <br/> [ja/aj] | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ё ё <br/> [jo] | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ж ж <br/> {{IPAblink|ʒ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Жъ жъ <br/> {{IPAblink|ʐ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Жъу жъу <br/> {{IPAblink|ʷ|ʒʷ}} or {{IPAblink|ʷ|ʐʷ}} |- | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Жь жь <br/> {{IPAblink|ʑ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | З з <br/> {{IPAblink|z}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | И и <br/> [jə/əj] | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Й й <br/> {{IPAblink|j}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | К к <br/> {{IPAblink|k}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ку ку <br/> {{IPAblink|ʷ|kʷ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Къ къ <br/> {{IPAblink|q}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Къу къу <br/> {{IPAblink|ʷ|qʷ}} |- | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Кӏ кӏ <br/> {{IPAblink|t͡ʃʼ|t͡ʃʼ/kʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Кӏу кӏу <br/> {{IPAblink|ʷ|kʷʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Л л <br/> {{IPAblink|ɮ}} or {{IPAblink|l}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Лъ лъ <br/> {{IPAblink|ɬ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Лӏ лӏ <br/> {{IPAblink|ɬʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | М м <br/> {{IPAblink|m}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Н н <br/> {{IPAblink|n}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | О о <br/> [aw/wa] |- | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | П п <br/> {{IPAblink|p}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Пӏ пӏ <br/> {{IPAblink|pʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Пӏу пӏу <br/> {{IPAblink|ʷ|pʷʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Р р <br/> {{IPAblink|r}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | С с <br/> {{IPAblink|s}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Т т <br/> {{IPAblink|t}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Тӏ тӏ <br/> {{IPAblink|tʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Тӏу тӏу <br/> {{IPAblink|ʷ|tʷʼ}} |- | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | У у <br/> {{IPAblink|w|w/əw}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ф ф <br/> {{IPAblink|f}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Х х <br/> {{IPAblink|x}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ху ху <br/> {{IPAblink|ʷ|xʷ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Хъ хъ <br/> {{IPAblink|χ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Хъу хъу <br/> {{IPAblink|ʷ|χʷ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Хь хь <br/> {{IPAblink|ħ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ц ц <br/> {{IPAblink|t͡s}} |- | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Цу цу <br/> {{IPAblink|ʷ|t͡sʷ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Цӏ цӏ <br/> {{IPAblink|t͡sʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ч ч <br/> {{IPAblink|t͡ʃ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Чӏ чӏ <br/> {{IPAblink|t͡ʂʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Чъ чъ <br/> {{IPAblink|t͡ʂ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ш ш <br/> {{IPAblink|ʃ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Шъ шъ <br/> {{IPAblink|ʂ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Шъу шъу <br/> {{IPAblink|ʷ|ʃʷ}} or {{IPAblink|ʷ|ʂʷ}} |- | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Шӏ шӏ <br/> {{IPAblink|ʃʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Шӏу шӏу <br/> {{IPAblink|ʷ|ʃʷʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Щ щ <br/> {{IPAblink|ɕ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ъ ъ <br/> {{IPAblink|ˠ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ы ы <br/> {{IPAblink|ə}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь <br/> {{IPAblink|ʲ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Э э <br/> {{IPAblink|a}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ю ю <br/> [ju] |- | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Я я <br/> [jaː] | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | ӏ <br/> {{IPAblink|ʔ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | ӏу <br/> {{IPAblink|ʷ|ʔʷ}} |} * [[Kabardian language]] (also known as '''East Circassian''', {{langx|ady|Къэбэрдейбзэ}}; {{Transliteration|ady|Qeberdeýbze}}, {{langx|ru|Кабардино-черкесский}}) — The language of the east Circassian tribes : [[Kabarday]] and [[Baslaney]]. The Alphabet is based on the [[Kabardian language|Kabardian]] dialect. {| class="wikitable" |+Kabardian alphabet | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | А а <br/> {{IPAblink|aː}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Э э <br/> {{IPAblink|a}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Б б <br/> {{IPAblink|b}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | В в <br/> {{IPAblink|v}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Г г <br/> {{IPAblink|ɣ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Гу гу <br/> {{IPAblink|ʷ|ɡʷ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Гъ гъ <br/> {{IPAblink|ʁ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Гъу гъу <br/> {{IPAblink|ʷ|ʁʷ}} |- | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Д д <br/> {{IPAblink|d}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Дж дж <br/> {{IPAblink|d͡ʒ}} or {{IPAblink|ɡ|ɡʲ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Дз дз <br/> {{IPAblink|d͡z}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Е е <br/> [ja/aj] | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ё ё <br/> [jo] | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ж ж <br/> {{IPAblink|ʒ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Жь жь <br/> {{IPAblink|ʑ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | З з <br/> {{IPAblink|z}} |- | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | И и <br/> [jə/əj] | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Й й <br/> {{IPAblink|j}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | К к <br/> {{IPAblink|k}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ку ку <br/> {{IPAblink|ʷ|kʷ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Къ къ <br/> {{IPAblink|q}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Къу къу <br/> {{IPAblink|ʷ|qʷ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Кхъ кхъ <br/> {{IPAblink|q͡χ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Кхъу кхъу <br/> {{IPAblink|ʷ|q͡χʷ}} |- | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Кӏ кӏ <br/> {{IPAblink|t͡ʃʼ|t͡ʃʼ}} or {{IPAblink|k|kʲʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Кӏу кӏу <br/> {{IPAblink|ʷ|kʷʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Л л <br/> {{IPAblink|ɮ}} or {{IPAblink|l}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Лъ лъ <br/> {{IPAblink|ɬ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Лӏ лӏ <br/> {{IPAblink|ɬʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | М м <br/> {{IPAblink|m}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Н н <br/> {{IPAblink|n}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | О о <br/> [aw/wa] |- | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | П п <br/> {{IPAblink|p}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Пӏ пӏ <br/> {{IPAblink|pʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Р р <br/> {{IPAblink|r}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | С с <br/> {{IPAblink|s}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Т т <br/> {{IPAblink|t}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Тӏ тӏ <br/> {{IPAblink|tʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | У у <br/> {{IPAblink|w|w/əw}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ф ф <br/> {{IPAblink|f}} |- | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Фӏ фӏ <br/> {{IPAblink|fʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Х х <br/> {{IPAblink|x}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ху ху <br/> {{IPAblink|ʷ|xʷ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Хъ хъ <br/> {{IPAblink|χ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Хъу хъу <br/> {{IPAblink|ʷ|χʷ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Хь хь <br/> {{IPAblink|ħ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ц ц <br/> {{IPAblink|t͡s}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Цӏ цӏ <br/> {{IPAblink|t͡sʼ}} |- | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ч ч <br/> {{IPAblink|t͡ʃ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ш ш <br/> {{IPAblink|ʃ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Щ щ <br/> {{IPAblink|ɕ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Щӏ щӏ <br/> {{IPAblink|ɕʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ъ ъ <br/> {{IPAblink|ˠ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ы ы <br/> {{IPAblink|ə}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь <br/> {{IPAblink|ʲ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ю ю <br/> [ju] |- | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Я я <br/> [jaː] | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | ӏ <br/> {{IPAblink|ʔ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | ӏу <br/> {{IPAblink|ʷ|ʔʷ}} |} {| class="wikitable" |+Dialectal letters | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Гь гь <br/> {{IPAblink|ɡ|ɡʲ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Кь кь <br/> {{IPAblink|k|kʲ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Кӏь кӏь <br/> {{IPAblink|kʼ|kʲʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Сӏ сӏ <br/> {{IPAblink|sʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Чу чу <br/> {{IPAblink|ʷ|t͡ʃʷ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | ӏь <br/> {{IPAblink|ʲ|ʔʲ}} |} == Sound changes == [[File:CircassianDialectsDifferencesEnglish3.jpg|250px|thumb|The major differences in the Circassian dialects]] {{See also|Proto-Circassian language}} Sound changes between Adyghe (Temirgoy) and Kabardian:<ref>[https://www.academia.edu/27977779/%C3%87ERKES_D%C4%B0YALEKTLER%C4%B0 Aydın, Şamil Emre (2015), Çerkes Diyalektleri], {{ISBN|9786056569111}}</ref> *Adyghe '''a ↔ э''' Kabardian: ''{{lang|ady|адыгабзэ}} ↔ {{lang|kbd|aдыгэбзэ}}'' (Adyghe); ''{{lang|ady|бае}} ↔ {{lang|kbd|бей}}'' (rich); ''{{lang|ady|аслъан}} ↔ {{lang|kbd|аслъэн}}'' (lion); ''{{lang|ady|къэплъан}} ↔ {{lang|kbd|къаплъэн}}'' (tiger); ''{{lang|ady|дунай}} ↔ {{lang|kbd|дуней}}'' (world); ''{{lang|ady|тхьакӀумэ}} ↔ {{lang|kbd|тхьэкӀумэ}}'' (ear); ''{{lang|ady|хьарыф}} ↔ {{lang|kbd|хьэрф}}'' (letter); ''{{lang|ady|тхьаркъо}} ↔ {{lang|kbd|тхьэрыкъуэ}}'' (pigeon); ''{{lang|ady|Ӏае}} ↔ {{lang|kbd|Ӏей}}'' (ugly); ''{{lang|ady|хьамлыу}} ↔ {{lang|kbd|хьэмбылу}}'' (worm); ''{{lang|ady|хьау}} ↔ {{lang|kbd|хьэуэ}}'' (no) *Adyghe '''ы ↔ э''' Kabardian: ''{{lang|ady|ны}} ↔ {{lang|kbd|анэ}}'' (mother) *Adyghe '''э ↔ ы''' Kabardian: ''{{lang|ady|хъэдэн}} ↔ {{lang|kbd|хъыдан}}'' (lilac) *Adyghe '''а ↔ ы''' Kabardian: ''{{lang|ady|Ӏахьыл}} ↔ {{lang|kbd|Ӏыхьлы}}'' (cloth) *Adyghe '''и ↔ ы''' Kabardian: ''{{lang|ady|мэлэӀич}} ↔ {{lang|kbd|мэлэӀыч}}'' (angel) *Adyghe '''ы ↔ и''' Kabardian: ''{{lang|ady|сабый}} ↔ {{lang|kbd|сабий}}'' (child) *Adyghe '''ы ↔ е''' Kabardian: ''{{lang|ady|жъэжъый}} ↔ {{lang|kbd|жьэжьей}}'' (kidney); ''{{lang|ady|дэжъый}} ↔ {{lang|kbd|дэжьей}}'' (hazelnut) *Adyghe '''ц ↔ дз''' Kabardian: ''{{lang|ady|цэ}} ↔ {{lang|kbd|дзэ}}'' (tooth); ''{{lang|ady|цыгъо}} ↔ {{lang|kbd|дзыгъуэ}}'' (mouse); ''{{lang|ady|пцэжъый}} ↔ {{lang|kbd|бдзэжьей}}'' (fish); ''{{lang|ady|уцы}} ↔ {{lang|kbd|удзы}}'' (grass) *Adyghe '''цу ↔ в''' Kabardian: ''{{lang|ady|цу}} ↔ {{lang|kbd|вы}}'' (ox); ''{{lang|ady|цуакъэ}} ↔ {{lang|kbd|вакъэ}}'' (shoe); ''{{lang|ady|цунды}} ↔ {{lang|kbd|вынд}}'' (raven); ''{{lang|ady|цунды}} ↔ {{lang|kbd|вынд}}'' (raven); ''{{lang|ady|цуабзэ}} ↔ {{lang|kbd|вабдзэ}}'' (ploughshare) *Adyghe '''ч ↔ ж''' Kabardian: ''{{lang|ady|чэмы}} ↔ {{lang|kbd|жэм}}'' (cow); ''{{lang|ady|чъыгы}} ↔ {{lang|kbd|жыг}}'' (tree); ''{{lang|ady|чэщы}} ↔ {{lang|kbd|жэщ}}'' (night); ''{{lang|ady|чылэ}} ↔ {{lang|kbd|жылэ}}'' (village, settlement); ''{{lang|ady|пчъын}} ↔ {{lang|kbd|бжын}}'' (to count); ''{{lang|ady|чъэн}} ↔ {{lang|kbd|жэн}}'' (to run) *Adyghe '''ч ↔ дж''' Kabardian: ''{{lang|ady|чэтыу}} ↔ {{lang|kbd|джэду}}'' (cat); ''{{lang|ady|чэты}} ↔ {{lang|kbd|джэд}}'' (chicken); ''{{lang|ady|апч}} ↔ {{lang|kbd|абдж}}'' (glass) *Adyghe '''ч ↔ щ''' Kabardian: ''{{lang|ady|пачъыхь}} ↔ {{lang|kbd|пащтыхь}}'' (king); ''{{lang|ady|гъучӏы}} ↔ {{lang|kbd|гъущӏ}}'' (iron); ''{{lang|ady|упчӏэ}} ↔ {{lang|kbd|упщӏэ}}'' (question); ''{{lang|ady|чыӏу}} ↔ {{lang|kbd|щӏыӏу}}'' (button); ''{{lang|ady|чъыӏэ}} ↔ {{lang|kbd|щӏыӏэ}}'' (cold); ''{{lang|ady|пчэдыжьы}} ↔ {{lang|kbd|пщэдджыжь}}'' (morning) *Adyghe '''дз ↔ з''' Kabardian: ''{{lang|ady|хъырбыдз}} ↔ {{lang|kbd|хъарбыз}}'' (watermelon) *Adyghe '''дж ↔ ж''' Kabardian: ''{{lang|ady|баджэ}} ↔ {{lang|kbd|бажэ}}'' (fox); ''{{lang|ady|лъэмыдж}} ↔ {{lang|kbd|лъэмыж}}'' (arch, bridge); ''{{lang|ady|аджал}} ↔ {{lang|kbd|ажал}}'' (death); ''{{lang|ady|хьаджыгъэ}} ↔ {{lang|kbd|хьэжыгъэ}}'' (flour); ''{{lang|ady|лъэгуанджэ}} ↔ {{lang|kbd|лъэгуажьэ}}'' (knee); ''{{lang|ady|къуаджэ}} ↔ {{lang|kbd|къуажэ}}'' (village) *Adyghe '''жь ↔ з''' Kabardian: ''{{lang|ady|ежь}} ↔ {{lang|kbd|езы}}'' (him, itself) *Adyghe '''жъ ↔ жь''' Kabardian: ''{{lang|ady|жъы}} ↔ {{lang|kbd|жьы}}'' (old); ''{{lang|ady|бжъэ}} ↔ {{lang|kbd|бжьэ}}'' (bowl, horn, slander); ''{{lang|ady|жъэн}} ↔ {{lang|kbd|жьэн}}'' (to fry, to grill) *Adyghe '''ж ↔ жь''' Kabardian: ''{{lang|ady|бжыхьэ}} ↔ {{lang|kbd|бжьыхьэ}}'' (autumn); ''{{lang|ady|жакӀэ}} ↔ {{lang|kbd|жьакӀэ}}'' (beard); ''{{lang|ady|бжыдзэ}} ↔ {{lang|kbd|бжьыдзэ}}'' (flea); ''{{lang|ady|жэ}} ↔ {{lang|kbd|жьэ}}'' (mouth) *Adyghe '''жъу ↔ в''' Kabardian: ''{{lang|ady|жъуагъо}} ↔ {{lang|kbd|вагъо}}'' (star); ''{{lang|ady|зэжъу}} ↔ {{lang|kbd|зэвы}}'' (narrow); ''{{lang|ady|ӏужъу}} ↔ {{lang|kbd|ӏувы}}'' (wide); ''{{lang|ady|гъэжъон}} ↔ {{lang|kbd|гъэвэн}}'' (to boil) *Adyghe '''ш ↔ щ''' Kabardian: ''{{lang|ady|нашэ}} ↔ {{lang|kbd|нащэ}}'' (melon) *Adyghe '''щ ↔ ш''' Kabardian: ''{{lang|ady|щэ}} ↔ {{lang|kbd|шэ}}'' (milk); ''{{lang|ady|щай}} ↔ {{lang|kbd|шай}}'' (tea); ''{{lang|ady|щыгъу}} ↔ {{lang|kbd|шыгъу}}'' (salt); ''{{lang|ady|ахъщэ}} ↔ {{lang|kbd|ахъшэ}}'' (fund, money); ''{{lang|ady|щэбзащ}} ↔ {{lang|kbd|шабзэ}}'' (arrow); ''{{lang|ady|щыды}} ↔ {{lang|kbd|шыд}}'' (donkey); ''{{lang|ady|щынагъо}} ↔ {{lang|kbd|шынагъуэ}}'' (fear); ''{{lang|ady|щыбжьый}} ↔ {{lang|kbd|шыбжий}}'' (black pepper); ''{{lang|ady|щэджагъо}} ↔ {{lang|kbd|шэджагъуэ}}'' (noon) *Adyghe '''шъ ↔ щ''' Kabardian: ''{{lang|ady|шъабэ}} ↔ {{lang|kbd|щабэ}}''; ''{{lang|ady|шъхьэ}} ↔ {{lang|kbd|щхьэ}}'' (head); ''{{lang|ady|шъынэ}} ↔ {{lang|kbd|щынэ}}'' (lamp); ''{{lang|ady|дышъэ}} ↔ {{lang|kbd|дыщэ}}'' (gold); ''{{lang|ady|пшъашъэ}} ↔ {{lang|kbd|пщащэ}}'' (girl); ''{{lang|ady|мышъэ}} ↔ {{lang|kbd|мыщэ}}'' (bear); ''{{lang|ady|псэушъхь}} ↔ {{lang|kbd|псэущхьэ}}'' (animal); ''{{lang|ady|шъэ}} ↔ {{lang|kbd|ща}}'' (100) *Adyghe '''шӀ ↔ щӀ''' Kabardian: ''{{lang|ady|шӀын}} ↔ {{lang|kbd|щӀын}}'' (to do); ''{{lang|ady|шӀэн}} ↔ {{lang|kbd|щӀэн}}'' (to know); ''{{lang|ady|гъашӀэ}} ↔ {{lang|kbd|гъащӀэ}}'' (life); ''{{lang|ady|пшӀы}} ↔ {{lang|kbd|пщӀы}}'' (ten) *Adyghe '''кӀ ↔ щӀ''' Kabardian: ''{{lang|ady|кӀэ}} ↔ {{lang|kbd|щӀэ}}'' (new); ''{{lang|ady|кӀалэ}} ↔ {{lang|kbd|щӀалэ}}'' (young-man); ''{{lang|ady|мэгыкӀэ}} ↔ {{lang|kbd|мэгыщӀэ}}'' (to launder, to wash); ''{{lang|ady|тӀэкӀын}} ↔ {{lang|kbd|тӀэщӀын}}'' (to go off on); ''{{lang|ady|икӀыӀу}} ↔ {{lang|kbd|ищӀыӀу}}'' (above); ''{{lang|ady|макӀэ}} ↔ {{lang|kbd|мащӀэ}}'' (few); ''{{lang|ady|хьакӀэ}} ↔ {{lang|kbd|хьэщӀэ}}'' (guest); ''{{lang|ady|ӀункӀыбзэ}} ↔ {{lang|kbd|ӀунщӀыбз}}'' (key) *Adyghe '''шъу ↔ ф''' Kabardian: ''{{lang|ady|шъоу}} ↔ {{lang|kbd|фо}}'' (honey); ''{{lang|ady|шъуз}} ↔ {{lang|kbd|фыз}}'' (wife); ''{{lang|ady|ешъон}} ↔ {{lang|kbd|ефэн}}'' (to drink); ''{{lang|ady|уашъо}} ↔ {{lang|kbd|уафэ}}'' (sky); ''{{lang|ady|уцышъо}} ↔ {{lang|kbd|удзыфэ}}'' (green); ''{{lang|ady|къашъо}} ↔ {{lang|kbd|къафэ}}'' (dance); ''{{lang|ady|шъо}} ↔ {{lang|kbd|фэ}}'' (color, skin, you (plural)); ''{{lang|ady|шъо}} ↔ {{lang|kbd|фэ}}'' (color, skin, you (plural)); ''{{lang|ady|нэшъу}} ↔ {{lang|kbd|нэф}}'' (blind) *Adyghe '''шӀу ↔ фӀ''' Kabardian: ''{{lang|ady|шӀу}} ↔ {{lang|kbd|фӀы}}'' (well, good); ''{{lang|ady|машӀо}} ↔ {{lang|kbd|мафӀэ}}'' (fire); ''{{lang|ady|шӀуцӀэ}} ↔ {{lang|kbd|фӀыцӀэ}}'' (black); ''{{lang|ady|шӀомыкӀы}} ↔ {{lang|kbd|фӀамыщӀ}}'' (coal); ''{{lang|ady|ошӀу}} ↔ {{lang|kbd|уэфӀ}}'' (weather); ''{{lang|ady|ӏэшӀу}} ↔ {{lang|kbd|ӏэфӀ}}'' (sweet); ''{{lang|ady|шӀошӏын}} ↔ {{lang|kbd|фӀэщын}}'' (sweet) *Adyghe '''ф ↔ ху''' Kabardian: ''{{lang|ady|фыжьы}} ↔ {{lang|kbd|хужьы}}'' (white); ''{{lang|ady|Ӏофы}} ↔ {{lang|kbd|Ӏуэху}}'' (work, job); ''{{lang|ady|мафэ}} ↔ {{lang|kbd|махуэ}}'' (day); ''{{lang|ady|гъэмафэ}} ↔ {{lang|kbd|гъэмахуэ}}'' (summer); ''{{lang|ady|цӀыфы}} ↔ {{lang|kbd|цӀыху}}'' (person); ''{{lang|ady|фабэ}} ↔ {{lang|kbd|хуабэ}}'' (hot); ''{{lang|ady|фае}} ↔ {{lang|kbd|хуей}}'' (want, need); ''{{lang|ady|фэд}} ↔ {{lang|kbd|хуэд}}'' (like); ''{{lang|ady|нэфы}} ↔ {{lang|kbd|нэху}}'' (light); ''{{lang|ady|нартыф}} ↔ {{lang|kbd|нартыху}}'' (maize); ''{{lang|ady|фэгъэгъун}} ↔ {{lang|kbd|хуэгъэгъун}}'' (to forgive); ''{{lang|ady|фэгъэгъун}} ↔ {{lang|kbd|хуэгъэгъун}}'' (to forgive); ''{{lang|ady|бжьыныф}} ↔ {{lang|kbd|бжьыныху}}'' (garlic); ''{{lang|ady|бзылъфыгъэ}} ↔ {{lang|kbd|бзылъхугъэ}}'' (woman) *Adyghe '''хь ↔ хъ''' Kabardian: ''{{lang|ady|нахь}} ↔ {{lang|kbd|нэхъ}}'' (more); ''{{lang|ady|шынахьыкӏ}} ↔ {{lang|kbd|шынэхъыщӏ}}'' (younger brother); ''{{lang|ady|шынахьыжъ}} ↔ {{lang|kbd|шынэхъыжь}}'' (older brother) *Adyghe '''къ ↔ кхъ''' Kabardian: ''{{lang|ady|къэ}} ↔ {{lang|kbd|кхъэ}}'' (grave) *Adyghe '''къу ↔ кхъу''' Kabardian: ''{{lang|ady|къуае}} ↔ {{lang|kbd|кхъуей}}'' (cheese); ''{{lang|ady|къужъы}} ↔ {{lang|kbd|кхъужь}}'' (pear); ''{{lang|ady|къухьэ}} ↔ {{lang|kbd|кхъухь}}'' (ship) *Adyghe '''т ↔ д''' Kabardian: ''{{lang|ady|тэ}} ↔ {{lang|kbd|дэ}}'' (we); ''{{lang|ady|тамэ}} ↔ {{lang|kbd|дамэ}}'' (shoulder); ''{{lang|ady|тамыгь}} ↔ {{lang|kbd|дамыгъэ}}'' (stamp, letter); ''{{lang|ady|тыгъужъы}} ↔ {{lang|kbd|дыгъужь}}'' (wolf); ''{{lang|ady|тыгъуас}} ↔ {{lang|kbd|дыгъуасэ}}'' (yesterday); ''{{lang|ady|ты}} ↔ {{lang|kbd|адэ}}'' (father); ''{{lang|ady|тыжьыны}} ↔ {{lang|kbd|дыжьын}}'' (silver); ''{{lang|ady|такъикъ}} ↔ {{lang|kbd|дакъикъэ}}'' (minute); ''{{lang|ady|атакъэ}} ↔ {{lang|kbd|адакъэ}}'' (rooster, cock); ''{{lang|ady|хатэ}} ↔ {{lang|kbd|хадэ}}'' (garden); ''{{lang|ady|псычэт}} ↔ {{lang|kbd|псыджэд}}'' (duck); ''{{lang|ady|тхьаматэ}} ↔ {{lang|kbd|тхьэмадэ}}'' (leader, boss) *Adyghe '''п ↔ б''' Kabardian: ''{{lang|ady|панэ}} ↔ {{lang|kbd|банэ}}'' (thorn); ''{{lang|ady|пытэ}} ↔ {{lang|kbd|быдэ}}'' (hard); ''{{lang|ady|пчэны}} ↔ {{lang|kbd|бжэн}}'' (goat); ''{{lang|ady|пыи}} ↔ {{lang|kbd|бий}}'' (enemy); ''{{lang|ady|непэ}} ↔ {{lang|kbd|нобэ}}'' (today); ''{{lang|ady|пчъын}} ↔ {{lang|kbd|бжын}}'' (to count) *Adyghe '''м ↔ н''' Kabardian: ''{{lang|ady|мамун}} ↔ {{lang|kbd|номин}}'' (monkey) *Adyghe '''н ↔ Ø''' Kabardian: ''{{lang|ady|гъунджэ}} ↔ {{lang|kbd|гъуджэ}}'' (mirror) *Adyghe '''-Ø ↔ -р''' Kabardian: ''{{lang|ady|Ӏехы}} ↔ {{lang|kbd|Ӏехыр}}''; ''{{lang|ady|сӀехы}} ↔ {{lang|kbd|сӀехыр}}''; ''{{lang|ady|тӀехы}} ↔ {{lang|kbd|тӀехыр}}'' *Adyghe '''-Ø ↔ -щ''' Kabardian: ''{{lang|ady|тӀыгъ}} ↔ {{lang|kbd|тӀыгъщ}}'' *Adyghe '''Ø- ↔ и-''' Kabardian: ''{{lang|ady|джыри}} ↔ {{lang|kbd|иджыри}}'' (yet) == Ergative–absolutive == In the following example, we demonstrate an ergative–absolutive case marking system while using the same verb "break" in both intransitive and transitive forms: {| class="wikitable" ! colspan="7" align="center" | Ergative language |- ! Sentence: | colspan="2" | ''ӏанэр мэкъутэ.'' | | colspan="3" | ''Лӏым ӏанэр екъутэ.'' |- ! Word: | ӏанэ<span style="color:#008000">'''-р'''</span> | мэкъутэ | | Лӏы<span style="color:#800000">'''м'''</span> | ӏанэ<span style="color:#008000">'''р'''</span> | екъутэ |- ! Gloss: | The table<span style="color:#008000">'''-<small>ABS</small>'''</span> | breaks | | The man<span style="color:#800000">'''-<small>ERG</small>'''</span> | the table<span style="color:#008000">'''-<small>ABS</small>'''</span> | breaks |- ! Function: | <span style="color:#008000">'''S'''</span> | VERB<sub>intrans</sub> | | <span style="color:#800000">'''A'''</span> | <span style="color:#008000">'''O'''</span> | VERB<sub>trans</sub> |- ! Translation: | colspan="2" | "The table breaks." | | colspan="3" | "The man breaks the table." |} Here, "table" has the absolutive case mark -р /-r/ while "man" has the ergative case mark -м /-m/. We also have the verb "break" in intransitive form "мэкъутэ" and transitive form "екъутэ". In the example above, we specifically used SOV order, but Circassian allows any order. == Loanwords == Circassian languages contain "many loan-words from [[Arabic language|Arabic]], [[Turkish language|Turkish]], [[Persian language|Persian]] (particularly in the area of religion) and [[Russian language|Russian]]".{{sfn|Reza|Hirtenstein|Gholami|2021}} ==See also== {{wikivoyage|Circassian phrasebook}} * [[Circassia]] ==References== {{Reflist}} {{reflist|group=lower-alpha}} ==Sources== * {{Encyclopaedia Islamica|last1= Reza | first1= Enayotallah|last2=Hirtenstein|first2=Stephen|last3=Gholami|first3=Rahim|title=Cherkess (Circassian)|year=2021|url=https://doi.org/10.1163/1875-9831_isla_COM_05000081}} ==Literature== {{refbegin}} * [https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc1.b3917316;view=1up;seq=225 A Dictionary of the Circassian Language, in Two Parts]. By Dr. [[Louis Loewe|L. Loewe]]. * Кумахов М. А. Адыгские языки // Языки мира. Кавказские языки. М., 1999. (in Russian) {{refend}} {{Northwest Caucasian languages}} {{Languages of the Caucasus}} {{Authority control}} [[Category:Northwest Caucasian languages]] [[Category:Circassian culture]]
Edit summary
(Briefly describe your changes)
By publishing changes, you agree to the
Terms of Use
, and you irrevocably agree to release your contribution under the
CC BY-SA 4.0 License
and the
GFDL
. You agree that a hyperlink or URL is sufficient attribution under the Creative Commons license.
Cancel
Editing help
(opens in new window)
Pages transcluded onto the current version of this page
(
help
)
:
Template:Authority control
(
edit
)
Template:Cite book
(
edit
)
Template:Cite journal
(
edit
)
Template:Cite web
(
edit
)
Template:Cladogram
(
edit
)
Template:Efn
(
edit
)
Template:Encyclopaedia Islamica
(
edit
)
Template:IPAblink
(
edit
)
Template:IPAc-en
(
edit
)
Template:ISBN
(
edit
)
Template:In lang
(
edit
)
Template:Infobox language family
(
edit
)
Template:Lang
(
edit
)
Template:Languages of the Caucasus
(
edit
)
Template:Langx
(
edit
)
Template:Northwest Caucasian languages
(
edit
)
Template:Refbegin
(
edit
)
Template:Refend
(
edit
)
Template:Reflist
(
edit
)
Template:Respelling
(
edit
)
Template:See also
(
edit
)
Template:Sfn
(
edit
)
Template:Short description
(
edit
)
Template:Transliteration
(
edit
)
Template:Tree list
(
edit
)
Template:Tree list/end
(
edit
)
Template:Webarchive
(
edit
)
Template:Wikivoyage
(
edit
)